Dergah Yayınları

Sömürgeciliğin Hasat Mevsimi

Elinizdeki kitap, Tarsus Amerikan Koleji’nde 1953-1966 yılları arasında görev yapan genç öğretmenlerden Frank A. Stone’un, Anadolu’da kurulmuş olan Amerikan okullarının tarihçesini ele aldığı çalışmasıdır. Stone, incelediği okulların niçin ve nasıl kurulduğunu, Cumhuriyet’e kadarki serencamını, misyoner belgelerine dayanarak ortaya koyup yorumluyor. Ancak bütün bunları yaparken, bu okulları ABD’deki okullaşma hareketlerine paralel, doğal bir eğitim hareketi olarak değerlendiren Stone, bu okulların, salt Protestanlık telkininde bulunmak için kurulduklarını, öğrencilerinin çoğunluğunu oluşturan Gregoryen, Ortodoks ve Katolik gençlere, gittikleri yolun yanlışlığını göstermeye uğraştıklarını, mezunlarını da yine yerli Hıristiyan kitlelere gönderilecek yerli misyonerler ve yerli öğretmenler olarak yetiştirmeyi hedeflediklerini yansıtmaktan kaçınıyor.

Bir Köy Tarihi Cinis

Erzurum tarihinin derinliklerinde barınan, Osmanlı döneminde bir süre nahiye de olan Cinis köyünün tarihini yayın hayatımıza kazandırmaktan mutluluk duyuyoruz. Prof. Dr. Enver Konukçu senelerce çalıştığı, doküman topladığı çalışmasına Cinis’li Doç. Dr. Ethem Atnur’un katılmasıyla elinizdeki kitap ortaya çıktı. Ünlü yazarımız Ahmet Hamdi Tanpınar dört gün misafir olduğu Cinis köyünü Beş Şehir kitabında anlatır. Tarihi boyunca; bereketli günleri ve zenginliği barındırdığı gibi, harp ve talan yıllarında açlık ve yoksulluğu da yaşar. Bir Köy Tarihi: Cinis kitabında tarihin dönemlerinde bir köy anlatılırken, Osmanlı kayıtlarında ve günümüz verileriyle bu köyün sosyal ve iktisadî yapısı incelenmektedir

Bir Şehrin Ruhu: Erzurum

Sıtkı Aras Erzurum'un Mânevî Mimarları'nda tanıtmaya başladığı Erzurum'u ve Erzurumluyu bu eserle tamamlıyor. Erzurum insanını, coğrafyasını, tarihi ile inanışları, âdetleri, sosyal dayanışması, çocuk oyunlarına dek kapsayan kültürü içinde inceliyor. "Duruşu" ve "sükutu"yle meşhur olan Erzurumlunun derin tabakalarına inerek dadaş (aksiyoncu) tipini, veli (gönüm adamı) tipini, hanedan (bey) tipini, mütefekkir ve âlim tipini, nüktedan tipini örnekleriyle bizlere anlatırken neden Erzurum'da tüccar tipinin doğmadığını da söylüyor. Bir şehrin ruhunu verenlerin, Erzurumluyu yakından tanıyacaksınız.

Bir Vakitler Erzurum

Bir Vakitler Erzurum, geçmiş Erzurum'a özlemdir, Erzurumluluğu hatırlamadır. Bir milletin yeşerip cihana fışkırmasında kaynaklık eden mekânın hatıralar yüküdür. Bu kitap, geçmişi soldurulan Erzurum ve Erzurumluluğun türküsüdür. Hafızaların tazelenmesi, maziye ve umursamazlığa yakılan ağıttır. Bir Vakitler Erzurum, unutulmuş mekânlar, olaylar ve insanlarıyla hepimizin hikâyesidir.

Erzurum Efsaneleri

Efsaneler sözlü geleneğin ürünü olan anlatım türüdür. Temelinde inanç duygusu vardır. Anlatanı da dinleyeni de onun gerçek üzerine kurulduğuna inanır. Ama bu gerçek objektif bir gerçek değildir. Efsanelerde gizli ve esrarengiz bir âlem vardır. Olağanüstülük, kutsallık tıpkı inanç gibi onun bünyesinde bulunur. Türkiye'de bu türü inceleyen araştırmalar azdır, Bilge Seyidoğlu Erzurum Efsaneleri adlı çalışmasıyla bu alanda önemli bir boşluğu dolduruyor

Erzurum Fıkraları

Anonim olduğu kadar ferdî buluşlarında eseri olan fıkralar, bir toplumun aynasıdır. Onda eleştiri, muhalefet, insan karakterinin hayat içindeki pek çok yönünü; bazen mizaha, bazen acı gerçeklere bürünmüş olarak bulabiliriz. Erzurum insanın; saf, muzip ve şakacı yönü, muhalif ve hayata bakış açıları, hayat içinde söylenmeyen gerçeklere vurgu yapması önemlidir. Derlemede "Erzurum ağzı" esas alınmıştır.

Erzurum Kitabı

Erzurum'un kültür, adet, gelenek-görenekleriyle ince bir şekilde işleyen genişletilmiş 2. baskısıyla Muammer Çelik'in bu eseri, bizlere Erzurum ve yöresinin yerel yaşantısını, kültürünün her çeşidini, doğal güzelliklerini, insanını, yakın geçmişiyle, taşı ve toprağıyla tanıma fırsatı bu kitapta veriyor.

Erzurum Masalları

Masalların kökleri tarihin derinliklerine kadar uzanır, nerede-nasıl oluştukları bilinmez. Halkın ortak malı olarak meydana gelirler. Sözlü gelenekte yaşarken nesilden nesile aktarılarak günümüze ulaşırlar. Erzurum masalları dünya masalları ile ortak motifleri içine aldıkları kadar Erzurum'la ilgili dil özellikleri, yaşayış tarzını da gösterir. Eserin birinci baskısında Erzurum ağzı ile derlenen malzeme, ikinci baskıda ortak yazı diline çevirisi yapıldı.

Erzurum Yazıları

Şehirlerin manevî ve maddî güzelliklerini fark edebilmek bir nasip işidir. Şehirlerin esrarına eremeyenler, onun yok oluşuna da göz yumanlardır. Çetin Baydar, Erzurum'un yeniden ayağa kaldırılması ve Erzurum Kimliği'nin yeniden oluşturulmasına Erzurum Yazıları ile katkıda bulunuyor. Şehrin tarih içerisindeki macerasını, günümüz meseleleri ile beraber ele alarak; siyaset, kültür ve sosyal hayatı "teşrih" masasına yatırıyor. Değişim sürecini, problemleri ile ele alıyor.

Erzurum'un Manevi Mimarları

Erzurum yani "Belde-i Tayyibe". 1950 metreden dünyaya bakan, cihangirlerin hep gözlerini diktikleri/gözbebekleri gibi korudukları, dört kapısıyla Doğunun kilit noktası bu şehrimizin kültür mirası muazzamdır. Ancak bir çok konuda olduğu gibi kalın sislerin arasında gizlenen/kalan büyüklerimizi hayatlarıyla, onları değerli kılan özellikleriyle Sıtkı Aras sayesinde bu kitapta anma fırsatı bulmuş oluyoruz.

Türkülerde Yaşayan Şehir Erzurum

Şehir Kimliği üzerine son yıllarda birçok kitap yayınlandı. Türkülerde yaşayan şehir: Erzurum, şehrin yıkılışı ve yok oluşu karşısında; duyarlı, vefalı bir kalemin yazılarıdır. Sözlerde kalanları yazıya geçiren Erzurum sevdalısı yazar, kültürü, insanı, mimarisi, dili ile bir şehri yaşatmaya çalışır. Tarihi olan şehri; insanı, kurumları ve yaşayan kültürünü tarihe nakşetmeye çalışıyor. Erzurum'u Erzurumluyu anlamak, "dadaş"ı arayanlara İsmail Bingöl cevapları bu kitabında veriyor.

Arapgir Hasreti

"Arapgirli'nin en belirgin vasfı, doğduğu büyüdüğü yere olan sevgi ve bağlılığını, hemşerilik duygusunu yitirmemesidir. Karakterimizi yoğuran coğrafya, yaşam serüvenimiz, eğilimlerimizi besleyen sevgiler, acılar, çileli mazi bizim buraya bağlılığımızın 'örgüleri'dir. İçimde öteden beri Arapgir'i yazmak tutkusu birikmiş duruyordu. Bu birikimin yazıya dökülme macerasını 'Önsöz'de dile getirdim. 'Eksik bıraktığım şeyler olduğunun' farkındayım. Arapgir'de benden çok kalan, Arapgir'i iyi bilenlerin 'şunu yazmamış, bunu yanlış hatırlıyor' gibi 'samimi hayıflanmalarına' haklı itirazına peşinen saygı duyuyorum. Muhakkak onların dedesi babası da benim hikâyesini yazdığım kimseler kadar önemli insanlardı. Ben de 'ancak yazayabildiklerimi, duyduklarımı ve hissettiklerimi yazabildim.' Kendilerine sorma imkanı bulamadan, Arapgir'e mal olmuş lakap, şöhret ve hayat öykülerini kitabıma yazdığım saygıdeğer hemşerilerimin beni bağışlayacağını umarım. 'Arapgir Uşahları'na yol gösterebilmiş olmak beni ziyadesiyle mutlu edecektir. Dilerim onlar geç kalmasın, yazılmadık çok şey var."

Bu Dağların Ardı

Dedem; askerliğinin altıncı senesinde, Yunanı denize dökerek köyüne dönebilen üç neferden biri, bir İstiklal Harbi gazisiydi. Haymana’dan; Sakarya - İnönü - Afyon - Dumlupınar’a... Manisa - İzmir’e kadar, muharebe ede ede geçtikleri yerleri; köyde cemaatına, çarşıda kasabalıya, yolda arkadaşına anlattığında defalarca dinlemiştim. Çocuk aklımla mahiyetini tam kavrayamadığım; yokluk yoksulluk, kanaatkârlık, dayanıklılık, azim, cesaret... bu kahramanlık anıları; belleğime bir masal gibi yerleşmiştir. Dedemin yaşadıklarını, babam da kendi yorumuyla naklederdi. Ne dedemin, ne de babamın anlattıklarını yazmadığıma hayıflanırım. İlk ağızdan işittiğim seferberlik, milli mücadele... savaş öyküleri; şimdi, her biri hazine değerinde, birer ibret vesikası olacaktı. Keşke bilincine varıp; duyduğumu, öğrendiğimi başlangıçtan beri yazsaydım... İsmi “Hacı” olan dedem; askerde bölük eminliği de yapmıştır. Köyünde, mektep medrese görmüş üç beş kişiden biriydi. Tarlası tapanı kıt, rençperliği dardı. Cepheden köyüne döndüğünde imamlık boynuna borç olur. Her hanenin, kendi nüfusuna variyetine göre, bir “godik” veya bir “mucur”, “yarım”, “tümün”... ‘hak’ vererek tuttuğu imamlardandı. Dedemin “hak”kını! çobanların, kizirin safına katılarak; harman harman toplardım. Ayşe Halam yedi yaşındadır. Dedem askerden döndükten bir yıl sonra küçük Halam “Periza” dünyaya gelir. Babaannem ertesi sene iki kızın üstüne Şerafettin’i doğurur. 1925 doğumlu babam! Onun bu dünyada sevgisine doyamadığı yegâne insandı... Hoca Babası; dokuz yaşına kadar, Şerafettin’e eski Türkçe, yeni Türkçe okuyup yazmayı belletmiştir. Kendi kavlince; tarih, coğrafya, tabiat bilgisi, hesap falan da öğretir. Arapgir İlkokulu Baş Muallimi “Varnalı”; imtihandan geçirdiği Şerafettin’i, üçüncü sınıftan başlatır. Şerafettin; sekiz kilometrelik inişli çıkışlı Budak, Çobanlı, Kıçikli, Türüdü... Küçük Çarşı yolunu: yağmur çamur, kar kış demeden altı sene tepeler... Parmakla gösterilen talebeliği nihayetinde, Arapgir Ortaokulu’nu iftiharla bitirir. Kendinden önce okuyanların kitaplarını, emaneten alırmış. Kamış ucuna taktıkları kurşun kalemi, iki santim kalıncaya kadar kullanırlar. Çay kıyısından seçip götürdüğü kamışları, birer karış boyunda keserek arkadaşlarına verir, yerine; defter ortasından çıkarılmış iki yaprak alır. Babaannem bu yaprakları dikerek defter haline sokar. Aynı defterin sayfalarını silip ertesi sene de kullanacağı için yazı yazarken kalemini bastırmaz. Ceket, pantolon, palto... gibi giysiler sadece zenginlerin üzerinde gördüğü şeylerdir. Şerafettin; senelerce bir köyün gurbete yolladığı mektubunu yazıp, gurbetten gelen mektubunu okur. Köylü kısmı birbirinin iciğini cıcığını (her şeyini) bilmez mi? O da mektup sahibine sormadan ne diyeceklerini düşünür bulurmuş. Babam mektuplarda köyün ahvalini, şu sıra ne iş gördüklerini, malın, davarın, “alafın”, ekinlerin durumunu... doğumu, ölümü, kışın çetin geçtiğini... “ayamların” iyi yada kötü gittiğini... usulü ve münasibince yazar.

Gümüşhanevi Halifelerinden Şeyh Osman Niyazi Efendi ve Güneyce- Rize'deki Tekkesi

Gümüşhanevî halifelerinden Şeyh Osman Efendi, XIX. asrın sonları, XX. asrın başlarında Halidî-Nakşîliğin Doğu Karadeniz Bölgesi'nde yayılmasında önemli roller üstlenmiş bir zattır. Bu kitapta onun hayatı, tarikat faaliyetleri, halifeleri, Güneyce Rize'deki tekkesi, kütüphanesi ve yörenin eğitim-öğretim hareketlerine katkısı ele alınmaktadır.

Güneyce Rize Sözlüğü

Okuma yazma oranının artması yanında televizyon ve gazetelerin dağ köylerine kadar nüfuz etmesi, Türkçe'nin mahalli kelime hazinelerini ve şivelerini giderek daha fazla etkiliyor, törpülüyor. Şimdi yaşları 40-50 civarında olan nesil önümüzdeki çeyrek yüzyıl içinde bu dünyadan el-etek çektiklerinde sadece kendilerini değil birçok mahalli kelime ve deyimi de belki bir daha tedavüle girmeyecek şekilde yanlarına alıp götürecekler. TDK'nun muhalled Derleme Sözlüğü başta olmak üzere birçok derleme ve folklor çalışması yapılmış olmakla beraber kaybolup gitmekte olanlara nazaran bunların yetersizliği açık olsa gerektir. Kaybolup giden sadece kelimeler değil aynı zamanda bir zihniyet dünyası, bir yaşama tarzıdır. Güneyce/Rize Sözlüğü, bir doğu Karadeniz köyünün hafızası ve natıkası ne kadar satırlara dökülebilirse o kadarını tesbit ve şerhetmeye dönük bir çalışmadır.

İlk Rize Müftüsü Mehmet Hulisi Efendi-Rize Hadisesi Hac Hatıraları

İlk Rize Müftüsü Mehmet Hulusi Efendi (Alemdar), Mustafa Kemal Paşa'ya, 1924 sonbaharında Karadeniz seyahati sırasında verdiği dilekçe ile tarihe geçti. Dilekçesinde medreselerin açılması veya yeni eğitim sisteminde medreselerden de yararlanılmasını teklif ediyordu. Bu çalışmada Hulusi Efendi'nin hayatı, dilekçe hadisesi ve bunun Türk inkılâp tarihi metinlerine yansıması ele alınıyor. Müftü Efendi'nin 1949 yılı Hac hatıraları ise türünün nadir örneklerinden biri olarak kitabı tamamlıyor.

Kutuz Hocanın Hatıraları

Cumhuriyet devrinde yaşamış, medrese eğitimi almış, dini hizmetlerde bulunmuş hocaların ve şeyhlerin kalemlerinden çıkma hatırat ve hal tercümesi kitapları yok denecek kadar az. Bu nedret, laiklik anlayışı ve uygulamaları başta olmak üzere Cumhuriyet inkılâplarının ve ideolojisinin hocalar, şeyhler ve onların etrafında kümelenen insanlar tarafından nasıl anlaşıldığı, hangi argümanlarla meşrulaştırıldığı, ne tür karşı veya paralel tepkiler gösterildiği, din eğitimi kademelerinin kimler vasıtasıyla ve hangi şartlarda verildiği meselelerini anlamamızı güçleştiriyor. 1918 doğumlu Kutuz Hoca bir köy hocası. Bu hatıratta ailesi, hocaları, tahsili, meşgaleleri ve imamlık hizmetiyle alakalı hatıraları yer alıyor. Nadir bir kaynak metin.

Abdülbaki Baykara Dede Hayatı Şahsiyeti Eserleri ve Şiirleri

"Mevlevî şeyh ve dervişlerinden İstanbul'da bir alay teşkil olundu. Bütün Mevlevîlerin bu alaya kaydolunması bildirildi. Dervişler nefer, onbaşı, çavuş oldular. Şeyhler de muhtelif rütbelerde subay. Maamâfih bu alaya diğer tarikatlerden veya hiçbir tarikata intisabı olmayanlar da yazıldı. Fakat hepsinin başına bir Mevlevî sikkesi giydirilerek Mevlevî addolundular. Başlarına o zaman Konya'da bulunan Hazret-i Mevlânâ Dergâhı Şeyhi ve Mevlevîlerin en ulusu sayılan Veled Çelebi (İzbudak) alay kumandanı tayin olundu. Teşkil olunan alayı ve sancağı alarak Konya'ya, alay kumandanına, Veled Çelebi'ye vermek vazifesi, Çelebi efendinin İstanbul'da kapı çuhadarı yani vekil-i umûru olan Yenikapı Mevlevîhânesi Şeyhi Abdülbâkî Efendi'ye tevdi olundu. Harbiye Nezâreti (Şimdiki üniversite merkez binası) önünde yapılan merasim ve edilen duaları müteakip alay sancağı, Şeyh Abdülbâkî Efendi'ye verildi ve onun riyasetinde kafile Konya'ya hareket etti. Konya'da diğer yerlerden gelen Mevlevîlerle kadrosunu tamamlayan alay, Hazreti Mevlânâ türbesi önünde yapılan merasimden sonra, Veled Çelebi'nin kumandası altında Şam'a hareket etti."

Sözü Dilde Hayali Gözde

Yazar İsmail Kara, uzun portre-hatıra denemelerini bir araya getirdiği Sözü Dilde Hayali Gözde kitabını şu satırlarla okuyucuya takdim ediyor: "Bu kitapta tesadüf edeceğiniz zevat hakkında hatıra-deneme metinleri kaleme almanın benim için vazife diyebileceğim bir tarafı var. Onlar, kaderin sevkiyle tanıdığım, bilgi ve görgü itibariyle istifade ettiğim, dünya tasavvurları hakkında fikirler ve intibalar edindiğim, bir ilmî ve fikrî çabanın nasıl yürütüleceğiyle alakalı tutamaklar yakaladığım hayatımın tesadüfleri oldular. İyi ve bereketli tesadüfler... Onları bende bıraktıkları ebedî izlerle; bir kısmı derin, ahlâkî ve felsefî, bazıları acı, az bir bölümü de ironik veya şaşırtıcı taraflarıyla kendimce inşa edecektim. Belki de kendimi yeniden inşa edecektim. Yapmak istediğim şey klasik mânada bir hatırat yazmak değil. Yazdığım metinlerde her ne kadar belli kişiler etrafında bir takım hadiseleri gevşek bir kronoloji içinde aktarmak olsa da birkaç neslin hangi bilgi dağarcığı, nasıl bir hissiyat, ne tür bir Türkiye ve gelecek arzusu içinde yeşerip serpildiğini vermek benim için daha önemli ve önceliklidir. Çünkü o bilgi dağarcığı, o hissiyat ve gelecek tasavvuru içinde başkaları gibi ben de bir şekilde varım". Kitapta hatıraları yer alan kişiler: Rize müftüsü Yusuf Karali Hoca, Nurettin Topçu, Osman Turan, Ali Nihat Tarlan, Mehmet Kaplan, Cemil Meriç, Tahsin Banguoğlu, Abidin Nesimi, Veli Ertan, İsmail Arar, Ali İhsan Yurt, Orhan Şaik Gökyay, Ziyad Ebüzziya, Hafız Abdurrahman Gürses, Cinuçen Tanrıkorur, Şinasi Akbatu, Ahmet Yivlik, Muhammed Hamidullah, A. Schimmel, Kevser Atay, Bedri Özmen, Ahmet Özmen.

Sultan Abdülhamit Devri Hatıraları ve Saray İdaresi

Örikağasızâde Hasan Sırrı Bey (1861-1933) II. Abdülhamid döneminde yetişen ve kırk yıla yakın devlet hizmetinde; mabeyn mütercimliği, Maarif Nezareti ve Rüsumat Emaneti mektupçuluğu, Darülmuallimîn ve Mekteb-i Hukuk’ta müderrislik görevlerinde bulunmuş, emekli olduğu 1920 yılına kadar Rüsumat genel müdürlüğü yapmış idareci ve eğitim adamlarımızdandır. Elinizdeki bu kitapta, Sırrı Bey’in iki tefrikada yer alan hatıraları toplanmıştır. Eski harflerle yazılmış hatıraları aynen Latin harflerine aktarılmış, özgün diline dokunulmamıştır. 1924 yılında Vakit gazetesinde “Sultan Abdülhamid-i Sânî devrine ait bazı hatıralar” başlığıyla yayınlanmış tefrika ile gene aynı gazetede Cumhuriyet’in ilanının birinci yıldönümü münasebetiyle başlamış, otuzuncu sayı boyunca yayımlanmış olan “Saray idaresinin içyüzü” üstbaşlıklı yazılarından oluşan eserde, neredeyse kronolojik olarak II. Abdülhamid dönemindeki bütün faaliyetlerini içerir. Rus Harbinin Erzurum’daki akisleriyle başlayan hatıralarda, Yıldız sarayı ve idarî faaliyetleri, hükümet daireleri, dönemin mektepleri, Ermeni meselesi ve Anadolu’nun ahvâli hakkında dikkate değer bilgi, gözlem ve yorumlarla; II. Abdülhamid ve dönemin öne çıkan ricâli ile gölgede kalmış kimi şahsiyetler, bu dönemindeki Saray idaresi ve teşkilatına dair bilgiler verilir. Yazar, bu yazılarında yer yer, II. Meşrutiyet dönemini de kapsayan hatıraları da dahil olarak, fikir ve hatıralarını karışık tarzda kaleme almıştır.

Bir Halk Sinemacısı Olarak Osman Fahir Seden

Türk sinemasının en renkli isimlerinden biriydi hiç kuşkusuz Osman Seden. Sadece yönetmen değil, senarist, yapımcı ve bazen de oyuncu kimliğiyle seyirciyle sıcak ilişkiler kuran ve bunu sürdürmeyi başaran bir sinema adamıydı. 1998'de vefat eden bu "anlaşılamamış" yönetmenin yönetmenliği üzerine çok az konuşulmuştur. Hayatlarımızı beyaz perde ve beyaz ekrandan alıp bize tekrardan birer hayat deneyimi olarak sunan üstadın sinemasının toplumsal, sosyal, ekonomik ve kültürel kaynaklarının nasıl birbirini beslediğini sunan Pınar T. Gürmen'in bu çok yönlü insanı derinlemesine araştırıp bizlere ışık tutması ve "bizim" olana sahip çıkmamızı sağlıyor. Düşünceleriyle yolumu aydınlatan babam Süleyman Tınaz'a...

Senaryo - Bülent Oran

Bu çalışma, Bülent Oran'ın senaryoculuğu kadar kişisel dünyasını ve diğer meşgale alanlarını da okuyucu karşısına çıkarıyor. Kendine özgü bir tarzı olan Yeşilçam'ın senaryo anlayışını Oran'ın hayatı eşliğinde anlamaya çalışıyor, giderek bu iç ve dış dünya arasındaki paralellikleri bulmaya niyet ediyor. Teorik açıklamalar kadar, ondan da çok, tanıklara, sözlü tarihin verilerine yaslanmaya çabalıyor. Karşınızda bir senaryo hayat veya hayat senaryosu. Bülent Oran... Sunuş Sinopsis İç Geçme Dış Ek bölümler Filmografi Kaynakça İndeks Yol Uzun, yolculuklar güzel... Şükrümü artıran eşim Nevin ve çocuklarım Zeynep ile Tuna'ya...

Müzik, Kültür, Dil

Cinuçen Tanrıkorur merhum sadece bir mûsıkîşinas değil; araştırma, deneme ve düşünce yazılarını, Saz ü Söz Arasında başlıklı hatıratını okuyanlar, konuşma tarzına aşina olanlar onun aynı zamanda üslup sahibi bir müzikolog, bir düşünce adamı olduğunun şahididir. Aslında büyük sanatkârların önemli bir kısmının bizzat kendi sanatlarını üst düzeyde icra edebilmek ve yorumlayabilmek için felsefe, estetik başta olmak üzere, edebiyatla, resimle, plastik sanatlarla ve hatta zenaatlarla ilgilendiklerini biliyoruz. Fakat sanatkârın bütün bu yakın ve uzak ilgilerinin usarelerini akıttığı asıl yer bizzat icra ettiği sanatıdır. Bir beste, bir harf istifi, bir resim, bir şiir, bir mimarî yapıyı onu okuyabilen için aynı zamanda sanatkârın bilgi hamûlesini, inanç ve düşüncelerini, derunî gelgitlerini, dönemin ana problemlerini, kısaca felsefesini de yansıtan bir "kitap"tır. Cinuçen Bey de yaşadığı sıkıntılı dönemin bir sanatkâr tercümanı olarak sesiyle, uduyla, besteleriyle üst düzeyde anlattıklarını, bir de sese, saza göre daha sıradan bir anlatımla, bir dille ifade etmeye ileri derecede arzuluydu; arzulu olmaktan öte bunu zarurî görüyordu. Onun için kendisini bir nâsir olarak da inşa etti. Bu kitap bunun en güzel şahitlerinden biri.

Osmanlı Dönemi Türk Mûsikîsi

Osmanlı mûsikîsi, Osmanlı saray veya halk müzisyenlerinin askerî, dinî, klasik ve folklorik türlerde ürettiği ve toplumun her kesiminde kullanılmış bir sanat olarak bir ucu Çin'e, bir ucu Fas'a kadar uzanan yirmi beş yüzyıllık Türk mûsikîsinin yaklaşık beş yüz yıllık bir bölümünü teşkil eder... Türk Halk Müziği adı verilen Anadolu folklor mûsikîsinin, klasik Osmanlı mûsikîsinden bazı şekil farklılıkları gösteren güfte, beste ve çalgı özellikleri vardır. Esasen halk mûsikîsi ile 'klasik' denen mûsiki, biri diğerinden çıkmış ve birbirini sürekli etkilemiş, farklı çevrede icra edilen aynı mûsikî kültürünün ürünleri olarak aynı ses sistemi ile çok az farklı makam, usûl ve form yapısına sahiptirler. Geçen yüzyıl ortalarında milliyetçilik hareketlerinin doğmasından sonra, folklor mûsikîsi ürünleri, okumuş şehir ahalisince yüzyıllar boyu 'basit köy türküleri' olarak değerlendirilmişti. Ancak bugün, ciddi müzisyenlerin tartışma konusu dahi yapmadıkları gerçek şudur ki, ne klasik Osmanlı mûsikîsi folklor mûsikîsinin 'gelişmiş şekli'dir, ne de folklor mûsikîsi klasik şehir mûsikîsinin 'ibtidâî şekli'. Tanzimatla gelen Doğu-Batı kültür çatışmasının sembolü alaturka-alafranga zıtlığı ile teksesli-çoksesli çekişmesi gibi, Türk Sanat Müziği - Türk Halk Müziği şeklindeki zorlama terminoloji de Osmanlı asırlarında hiç mevcut olmamıştı.

Türk Müzik Kimliği

İki bölümden oluşan eserin ilk bölümünde "Türk müzik kimliği"nin teorik ve pratik meseleleri yanında Türk müziğinin algılanma şekilleri ve eğitim tarzı üzerine de birçok tesbit, teklif ve tenkit yer alıyor. Yazarın üzerine eğildiği en önemli problem Cumhuriyet tarihi içinde oluşan Türk müziği anlayışı ve icrasını yeniden gözden geçirmenin zarureti ve bunun nasıl yapılacağı meselesidir. İkinci bölümde Dede Efendi'den Bekir Sıtkı Sezgin'e, Tanburî Cemil'den Akagündüz Kutbay'a, Memed Cemil'den Alaaddin Yavaşça'ya, Sadi Işılay'a, İsmail Baha Sürelsan'a, Zeki Müren'e, Munir Nureddin Selçuk'a, Sadeddin Kaynak'a, Sadeddin Arel'e Türk müziğinin büyük üstadlarına dair metinler yer alıyor.

Bir Papazın Osmanlı Günlüğü

İngiltere Kralı Majesteleri II. Charles’ın sefaret papazı Dr. John Covel, Osmanlı topraklarında bulunduğu süre içinde yaşadığı ve gördüğü her şeyi en ince ayrıntısına kadar günlüğüne kaydetti. James Theodore Bent’in Doğu Kumpanyasının tarihiyle ilgili kaleme aldığı açıklayıcı ve kayda değer girişiyle… “Genç Şehzade Mustafa’nın sünnet töreni onuruna yapılan geçit törenini görmeye gittik. … Büyük Efendi de oradaydı ve orada imparatorluğun bütün haşmetini gördük.” “… Genç Şehzade Mustafa, tüylü kavuğu başında, bir tabur yaya cebeci ile çevrilmiş olarak geldi. Şehzade iki cebeci tarafından çekilen, başından kuyruğuna kadar mücevher, inci, altın ve gümüşle süslenmiş olan güçlü, kuvvetli bir at üstünde getirildi. …Genellikle çirkin, sevilmeyen bir çocuktu; tam bir Rus yüzüne sahipti. Çıkıntılı bir alnı, ucunda bir et parçası olan kemerli bir burnu, yuvarlak düz bir yüzü; açık renk gözleri ve kaşları (kum rengi gibiydi) vardı; kulakları dikkat çekecek kadar büyüktü, elleri esmer ve yanıktı. Annesi Rus olup babası da bir Rus’tan doğmuştu.”

İstanbul'dan Mektuplar 1909-1912

İstanbul’dan Mektuplar, gazeteci-yazar Maurice Baring’in 1909 ve 1912 yıllarında Osmanlı Devletine yaptığı seyahatler sırasında Times ve Morning Post gazetelerine gönderdiği yazılardan oluşuyor. Yazılar Osmanlı toplumunun siyasî panoramasını ortaya koyarken, yazarın ustalığı sayesinde sürükleyici birer edebî metne dönüşüyor. Ele alınan meseleler arasında toplumun kıskacına düştüğü din-modernleşme ikilemi, yeni rejim Meşrutiyetin dayattığı anayasa, demokrasi, hürriyet, eşitlik kavramlarıyla yeni tanışan halkın ve tebaanın insanî ve siyasî tepkileri ile savaş olmakla birlikte, Şarkın tatlı rehaveti, rayihası, göz alıcı parlaklıktaki renkleri de kaçınılmaz olarak bir Batılının gözünden yansıyor. Meşrutiyet, İttihat ve Terakki, Jön Türkler, yeni Sultan, Bulgar ve Sırp başkaldırıları, İstanbul’u saran kolera salgını, Pera’nın ışıkları, Eyüp’ün eski Yahudi mahalleleri, Sofya, köhne tren vagonları, halkın bütün sefalete rağmen koruduğu vakar ve nezaket; Baring’in muhkem gözlemlerinde karşımıza çıkıyor.

On Dokuzuncu Asır Biterken İstanbulun Saltanatlı Günleri

Sultan II. Abdülhamit'in "saltanatının" devam ettiği 1894 yılında, Alman asıllı İngiliz filoloğu ve oryantalisti Max Müller ve eşi Georgina Adelaide Müller tarafından kaleme alınmış toplam on altı mektuptan oluşan ve On Dokuzuncu Asır Biterken İstanbul'un Saltanatlı Günleri adıyla ilk kez Türkçeye tercüme ettiğimiz eser, yine Batı'nın gözüyle bakabilmemizi, görebilmemizi sağlayacak bir çalışma. Din, arkeoloji ve siyasete dair toplam dört mektup, konuların uzmanı Max Müller; mesire yerleri, resmi törenler, Türk kadını gibi konuları içeren mektuplar ise Georgina Adelaide Müller tarafından kaleme alınmış. Mektupların ayırt edici özelliği, o dönemde Batı'da ve Batılılarda ekseriyetle görülen "Abdülhamit düşmanlığının" bu çiftte kesinlikle tezahür etmiyor olması. Bilakis kendileri, Sultan'ın sağlık, eğitim ve kültür alanlarında ne kadar da önemli adımlar attığını ve "kadın meselesine" karşı ne denli hassas olduğunu her fırsatta vurguluyorlar