Yazma Eserler

Gurabzade Tefsiri Zübedü Asaril Mevahib Vel Envar

Zübedü Asari’l-Mevâhib ve’l-Envâr, Bağdât’ta bulunan Abdülkâdir Geylâni Câ­mii’nin vâizi Gurâbzâde Ahmed Efendi (ö. 1099/1688) tarafından, Bağdat Valisi Çelebi İbrâhim Paşa’nın talebi üzerine kaleme alın­mıştır. Eser, Beğâvî’nin Me‘âlimü’t-Tenzîl’i, Beydâvî’nin Envâru’t-Tenzîl’i, Hüseyin Vaîz Kâşifî’nin Mevâhibü’l-Aliyye’si ve Ebussuûd Efendi’nin İrşâdü’l-Akli’s-Selîm’i gibi muteber tefsîrlerden istifâde edilerek telif edilmiştir. Gurabzâde Zübed’de âyetleri Mâturîdî akâidi ve Hanefî fıkhı perspektifiyle, Âsım kırâati­nin Hafs rivayetini esas alarak tefsir etmiştir. Dr. Mehmet Akif Alpaydın tarafından yayına hazırlanan Gurabzâde Tefsiri, bilgilendirici bir giriş yazısı ve Sultân III. Ahmed’e ithâfen, Osmanlı dönemi ta‘lîk mektebinin en mühim üstatlarından Durmuşzâde Ahmed Efendi tarafından istinsâh edilmiş olan Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Emanet Hazinesi, No. 596’da kayıtlı yazma nüshanın tıpkıbasımı ile okuyucuların istifadesine sunul­muştur.

Şerhu Halin Naleyn

İbnü’l-Arabî’nin İbn Kasî’ye âit Hal‘u’n-Na‘leyn ve İktibâsü’n-Nûr min Mevzi’i’l-Kademeyn adlı esere yaptığı bu şerh, tasavvuf târihi açısından büyük önem arz etmektedir. Edisyon-kritik ve tercümesi yapılan bu şerhin girişinde, Endülüs dînî ve siyâsî târihine ve her iki müellifin eser ve fikirlerine dair mevcut literatürü göz önünde bulunduran değerlendirmeler bulunmaktadır. Hal‘u’n-Na‘leyn metni, bir mukaddime ile birlikte, müellifinin suhuf yâni sahîfeler olarak isimlendirdiği sırasıyla Melekûtiyyât, Firdevsiyyât, Muhammediyyât ve Rahmâniyyât başlıklarını taşıyan dört bölümden oluşmaktadır. Eserin hacim bakımından en uzun bölümü Melekûtiyyât, en kısa bölümü ise Firdevsiyyât’tır. İbnü’l-Arabî kendi şerh anlayış ve yöntemini, İbn Kasî’nin Hal‘u’n-Na‘leyn’de tasavvufî meselelere yaklaşımına ve telif üslûbuna ilişkin yaptığı değerlendirmelerle irtibatlandırarak, eserde çeşitli vesîlelerle îzah etmiş; ayrıca Hal’u’n-na’leyn’i şerhediş gayesini de belirtmiştir. İbnü’l-Arabî metinde îzâha ihtiyaç duymayacak cümleleri şerhetmemiş, okuyucu tarafından anlaşılacağı düşünülen ibâreleri de zikre değer bulmamıştır. Ayrıca İbnü’l-Arabî, Hal‘u’n-Na‘leyn’i avam kitleye hitap eden bir metin olarak değerlendirmektedir. Çeviri ve edisyon-kritiğini Yrd. Doç. Dr. Ercan Alkan’ın gerçekleştirdiği çalışma, geniş bir inceleme yazısıyla birlikte Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı tarafından yayınlanmıştır.

Neyrizinin Siyasetnamesi Miftahus Saade

İslam siyâset düşüncesi, İslam kültür dünyasında bulunan bütün ilimlerden istifade etmekte ve siyâsetnâme ve nasihatnâme edebiyatı olarak karşımıza çıkmaktadır. Tarih boyunca yöneticilere adaletli davranmanın ilkelerini ve yönetim âdâbını öğretme/hatırlatma amacını taşıyan bu literatür, içerisinde farklı sâiklerle yazılmış yüzlerce Arapça, Türkçe ve Farsça eseri barındırmaktadır. Şihâb en-Neyrîzî (ö. 800/1397’den sonra) tarafından Muzafferî Hânedanı’ndan Şah Şücâ için 777/1375’te kaleme alınan Miftâhü’s-Sa‘âde fi Kavâ‘idi’s-Siyâde mukaddime, dört bölüm ve hâtimeden oluşmaktadır. Eserde imâmete dair meseleler, saltanat kavramı, padişahların görevleri, vezir, nâib ve memurların âdâbı ile Hz. Ömer ile Ömer b. Abdülazîz gibi adeletle marûf kişilerin hayat hikayeleri ele alınmaktadır. Süleymaniye Ktp. Ayasofya no: 2086’da Farsça tek nüsha halindeki eser, Abdollah Dodangeh tarafından hazırlanarak tercümesiyle birlikte yayımlanmıştır.

Bilgelerin Tarihi Nüzhetül Ervah

Şemsüddîn Muhammed b. Mahmûd eş-Şehrezûrî (ö. 687/1288’den sonra) İşrâkî felsefe ekolünün önde gelen filozof ve şarihi, aynı zamanda felsefe tarihçisidir. Nüzhetü’l-Ervah ve Ravzatü’l-Efrah antik filozoflarla İslâm filozoflarının hayatından söz eden geniş fragmanlardan oluşur. Baş tarafında İslâm öncesindeki Yunan düşünürleriyle belli başlı kadim filozofların anlatıldığı ve İslâm filozoflarından Sühreverdî’ye kadar gelen filozofların ve felsefe akımlarının tanıtıldığı eserin giriş kısmında müellif, felsefe faaliyetinin nasıl başladığından söz ederken ilk filozof olarak Hz. Âdem’i göstermektedir. Ardından Şît peygamber, “rabbânî hakîm” diye nitelendirdiği Empedokles, Hermes, Pisagor, Sokrat, Eflâtun, Aristo, Hipokrat başta olmak üzere İskender Afrodisî ile İbnü’t-Tayyib es-Serahsî, İbn Miskeveyh, İbn Sînâ, Şehâbeddin es-Sühreverdî el-Maktûl ve Fahreddin er-Râzî gibi İslâm düşünürlerinden itibaren kendi dönemine kadar ulaşanları ele alır. Geç dönem İslâm felsefesi ve Osmanlı düşüncesinin temel kaynakları arasında yer alan, felsefe ve ilâhiyat ansiklopedisi niteliğindeki bu hacimli eser beş bölümden oluşmaktadır. Eser şimdiye kadar birkaç defa basılmış, Farsça ve İngilizceye tam tercümeleri yapılmıştır. Osmanlı döneminde eserin belli bölümleri Türkçe’ye çevrilmiş olmakla beraber bu çalışmayla eserin tamamı ilk kez Türkçe’ye tercüme edilmiştir. Yrd. Doç. Dr. Eşref Altaş tarafından tercümesi yapılan metin Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hamidiye, 1447 numara ile Fatih 4515 numarada kayıtlı yazmalar esas alınarak hazırlanmıştır.

Kelam İlminin Esasları Mualimü Usuliddin

Fahreddin Râzî, İslam ilim ve düşünce tarihinde kelam, tefsir, felsefe, mantık, fıkıh usulü, tıp, tarih, dil gibi aklî ve naklî çeşitli alanlarda çok sayıda eser veren velûd bir müellif ve yetkin bir âlimdir. Onun en meşhur olduğu alan çok eser verdiği kelam ilmidir. Felsefe ve kelamın konularını birleştirip felsefî kelam dönemini başlatan Râzî, bu öncü konumuyla kendisinden sonra gelen âlimler üzerinde de büyük bir etkiye sahip olmuştur. Râzî’nin Me‘âlimu Usûli’d-Dîn isimli eseri, müellifin olgunluk döneminde kaleme aldığı muhtasar bir eserdir. On bölümden oluşan eser, bilgi ve varlıkla ilgili giriş bölümünü takiben ilahiyyât, nübüvvet, sem’iyyât ve imâmet gibi kelamın ana konularını öz ve açık bir şekilde ortaya koyar. Me‘âlimu Usûli’d-Dîn, Orabi Orabi tarafından Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi Fazıl Ahmed Paşa Koleksiyonu 529 numarada kayıtlı nüsha esas alınarak yurtiçi ve yurtdışındaki birçok nüshayla hazırlanan tahkiki ve Doç. Dr. Muhammet Altaytaş tarafından yapılan tercümesiyle okuyucuların istifadesine sunulmuştur.